Çocuk Endokrinolojisi Nedir?
Endokrinoloji, vücudumuzun hormonlar ve bunları salgılayan salgı bezleri ile ilgili sorunları ve hastalıkları ile uğraşan tıp bilimidir. Hormonlar bir çocuğun, normal büyümesi ve gelişmesi ile direkt ilişkilidir. Herbiri kendine özgü bezlerden salgılanır. Bu bezlerin gelişmemesi, hiç oluşmaması, gerekenden az çalışması yada fazla çalışması veya düzensiz çalışması sonucu endokrin hastalıklar denilen durumlar ortaya çıkar.
Çocuk Endokrinoloji uzmanı, temel olarak çocukluk ve ergenlik döneminde (0-18 yaş) ortaya çıkan hormonal bozukluklarla ilgilenir. Çocuğun sağlıklı büyümesini, normal zamanında ergenliğin ortaya çıkması ve sağlıklı ilerlemesini, sonunda erişkin döneme güvenli geçişini izler. Doğumdan 18 yaşın sonuna kadar hormonal rahatsızlığı olan çocuk ve gençlerin tanı ve tedavisi ile ilgilenir.
Çocuk endokrin uzmanları ne tip bir tıp eğitimi alırlar?
Altı yıllık Tıp Fakültesini bitirdikten sonra 4 veya 5 yıllık Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ihtisas programını tamamlarlar. Bunun üzerine üç yıl da hormon hastalıklarının tanı, tedavi ve izlemlerini öğrenmek ve tecrübe kazanmak için geçirirler (Çocuk Endokrinoloji üst ihtisası).
Çocukluk ve ergenlik çağındaki en sık endokrin hastalıklar ve bozukluklar nelerdir?
Boy Kısalığı
Bir çocuğun büyümesi kendisine ait yada çevreden kaynaklanan faktörlerden etkilenebilir. Normal büyüme için sağlıklı olmak, doğru beslenmek ve normal hormon dengesine sahip olmak gerekir. Boy kısalığı ailesel veya yapısal olabileceği gibi hormonal eksiklikler veya başka bir hastalığın yansımasıda olabilir. Çocuk Endokrinoloji, çocuğun boyunun kısa kalmasına neden olan tüm olasılıkları inceleyerek tedavi eder.
Boy kısalığı büyüme hormonu eksikliğine bağlı ise vakit kaybetmeden tedavi edilmelidir. Zaman kaybı daha az boy kazanımına neden olabilir. Hatta büyüme plağı kapanan gençler büyüme hormonu tedavi şansını tamamen yitirmiş olabilirler.
Erken Ergenlik
Ergenlik; çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemidir. Ergenlik, bireysel farklılıklar olmakla birlikte ülkemizde, kız çocuklarında 10 yaş, erkek çocuklarında 12 yaş civarında başlar. Cinsel gelişme belirtilerinin kızlarda 8, erkeklerde 9 yaşından önce başlaması anormaldir. Diğer önemli sorun ilerde ortaya çıkan boy kısalığıdır. Cinsiyet hormonlarının etkisiyle yaşıtlarından önce hızlı boy atan çocuğun kemiklerindeki büyüme kıkırdaklarıda erken kapanacağından büyümesi yaşıtlarından önce sonlanır ve yetişkin boyu kısa kalır. Böylece ilkokulda sınıfın en uzunu olan çocuk, liseye geldiğinde sınıfın en kısası haline gelebilir. Sağlık açısından erken ergenliğe neden olan durumun açığa çıkarılması ve tedavi edilmesi gereken bir hastalık söz konusu ise tedavi edilmelidir.
Kız çocuklarında 13 ve erkek çocuklarda 14 yaşında hala ergenlik bulguları gözlenmemişse gecikmiş ergenlik olarak kabul edilip altta yatan neden araştırılmalıdır.
Ergenlik döneminde görülen diğer sorunların altındaki neden genellikle hormonaldir. Bu nedenle ergenlikte görülen fazla tüylenme, meme sorunları, kız çocuklarının hertürlü menstrual sorunları, Polikistik Over ile de (18 yaşını doldurana kadar) Çocuk Endokrin uzmanı ilgilenmektedir.
Hipotiroidi/Hipertiroidi
Tirod hormonlarının büyüme ve gelişme, oksijen kullanımı ve ısı oluşumu, sinirsel işlevler, şeker, yağ, protein ve vita-minlerin kullanımı üzerine etkileri vardır. Özellikle ilk üç yaşta zeka gelişimi için tiroid hormonları mutlaka gereklidir.
Kanda hormon düzeyinin azalması veya yükselmesi durumunda hastalık belirtileri oluşur.
Hipotiroidi, tiroid bezinin olamsı gerekenden daha az veya hiç hormon üretmemesi olarak tanımlanır.
Tiroid hormonunun normalden daha fazla üretilmesi ve kana verilmesi sonucu oluşan duruma hipertiroidi denilir. Pediatrik Endokrinologlar ayrıca tiroid nodüllleri, tiroid kanseri ve büyümüş tiroid dokusunu (guatr) tedavi etmek için de eğitim alırlar. Ailesinde Tiroid yada Guatr ile ilgili öykü olan tüm çocukları izlerler.
Cinsel Farklılaşma Sorunları
Cinsiyet, bizi erkek ve dişi olarak tanımlayan ve aynı zamanda psikososyal ve kültürel gelişimimizi ve tercihlerimizi de içine alan bir terimdir.
Cinsiyetimizi belirleyen birçok faktör vardır. Bunlar, genetik yapımız [46, XX (dişi genetik yapı) ve 46, XY (erkek genetik yapı)], yumurtalarımız [testis (erkek) veya over (dişi)] ve yumurtalarımızdan salgılanan hormonlardır. Çevresel faktörler de bu yapıyı etkileyebilmektedir. Cinsel farklılaşma sorunları; bebek doğduğunda cinsiyetiyle ilgili ilk bakışta tam olarak kız veya erkek denilemeyen gelişim bozukluğudur. Hastanede doğan çocuklarda Yenidoğan veya Çocuk Doktoru tarafından fark edilir. Ancak gözden kaçabilir veya sonrada bariz olabilir.
Erkek çocuklarda yumurtaları kese içinde gözlenmiyor, idrarını penis ucundan yapmıyor veya penis çok küçük gözlemlenmişse önemlidir. Kız çocuklarında ise çok küçük idrar yolu açıklığı veya özellikle her iki kasıkta küçük şişlik gözleniyorsa Cerrahiden önce Çocuk Endokrin uzmanınca değerlendirilir.
Çocukluk Çağı Diyabeti
Tip 1 diyabet, vücudumuzda bir salgı bezi olan pankreasın "insülin" adlı hormonu üretememesi nedeniyle ortaya çıkar. Bu nedenle insülin, günde birkaç kez yapılan enjeksiyonlarla vücuda verilerek kan şekerinin (yani kan glukozunun) yükselmesini engeller.Yenidoğan döneminden genç erişkin döneme kadar herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir. Tedavide geçikme bulguların komaya kadar ilerlemesine ve ölüme neden olabilir. Tedavi ömür boyu ve yalnız insülin ile mümkündür. Bu çocuk ve gençler genç erişkin oluncaya dek Çocuk Endokrin uzmanı tarafından tedavi edilmeli ve yakın izlenmelidir.
Çocuklarda şişmanlığın artması sonucu, son yıllarda çocuk yaş grubunda da tip 2 diyabet görülme sıklığı armıştır. Pankreastan salgılanan insülin hormonunun etkisinin azalması yada göreceli olarak eksikliği kan şekerinin yükselmesine neden olmaktadır. Çocukluk çağında görülen Tip 2 diyabet de Çocuk Endokrin uzmanı tarafından tedavi edilir ve yakın izlenir.
Obezite (Şişmanlık)
Obezite; vücutta yağ dokusunun aşırı miktarda olması veya yağ miktarının vücut kütlesine oranının artmasıdır. Çocukluk döneminde obezite önemli bir sağlık sorunudur. Obez çocukların çoğunda şişmanlığa neden olacak herhangi hormonal bozukluk saptanmaz. Obezitenin nedeni çoğunlukla aşırı yemek yemeye bağlıdır ve bu tip obeziteye "basit obezite" veya "ekzojen obezite" denir. Çocukluk çağında da olsa fazla alınan veya yeterince harcanmayan enerji vücutta depolanarak şişmanlığa neden olmaktadır. Bu enerji fazlalığı çocukluk çağı obezitesinin büyük çoğunluğunu oluştursa da bazen fazla kiloya neden olan hormonal bir hastalık, doğuştan gelen ve birkaç hastalığın birlikte olduğu bazı genetik hastalıklar nedeni ile çocuk kilo alımına yatkın hale gelebilir. Obezitenin altta yatan nedenini araştıran tedavi gereken durumlarda tedavi eden ve obezitenin kendisinin yol açtığı olumsuzlukları takip eden Çocuk Endokrin uzmanıdır.
Raşitizm / Kemik Sağliğı
Çocukluk ve ergenlik dönemi kuvvetli ve sağlıklı iskelet oluşumunun gerçekleştiği önemli yıllardır. Kalsiyum içeren dengeli bir beslenme, kemiğe yük bindiren fiziksel aktiviteler, sağlam kemik yapımına yardımcıdır. D vitamini yetersiz alınımı veya D vitamininin doğuştan metabolik hastalıklarına bağlı olarak gelişen yetersiz kemik mineralizasyonu Raşitizm denilen hastalığa neden olur. Raşitizm, osteoporoz ve kemiğin diğer metabolik hastalıkları Pediatrik endokrinin ilgi alanları içinde yer alır.
Böbrek Üstü Bezinden salınan hormonlar
Kortizol (Stres Hormonu), aldosteron (su ve tuz tutan hormon) üretimi, cinsiyet ve üreme ile ilişkili hormonlar, adrenalin hormonu böbrek üstü bezlerinden salgılanmaktadır. Çocukluk çağında doğuştan yada sonradan kazanılan adrenal bez hormon hastalıklarıyla Çocuk Endokrinoloji uzmanları ilgilenir.
Çocuklar sürekli büyüme ve gelişme trendi içinde olduklarından birçok fizyolojik ve psikolojik özellikleri erişkinlerden farklıdır. Çocuklardaki erken dönemlerde görülebilecek endokrin sorunlar erken tedavi edilmezlerse daha sonraki yaşamlarında ciddi olumsuzluklara neden olabilir. Çocukların endokrin bozuklukları ve hormonal problemleri mutlaka bir Çocuk Endokrinolojisi Uzmanı tarafından takip ve tedavi edilmelidir.